Column: Van windvlagen die ramen opengooien

De therapeut werd kwaad omdat hij, de cliënt, die gebeurtenis negeerde.

Wat een interventie!

Je zou met enige mildheid kunnen zeggen dat de therapeut hier op z’n minst niet echt adequaat handelde. Vaak hebben we moeite om een cliënt te helpen bij zijn gevoel te komen - waartoe deze cliënt nu juist wel heel goed in staat bleek te zijn - en dan gaat de therapeut hem abrupt uit zijn proces halen door boos te worden over iets waar de cliënt nota bene niets aan kon doen!

Toch wil ik een lans breken voor mijn collega. Want aan de windvlaag, het openwaaiende raam en de kapotte bloempot kon de cliënt inderdaad niets doen. Maar die gebeurtenis maakt wel degelijk deel uit van het therapeutisch proces dat op dat moment gaande was. Het negeren van hetgeen van buitenaf de therapiekamer binnenwaait maakt hoe dan ook deel uit van het probleem van de cliënt en van de therapeutische interactie van dat moment. De therapeut mag die gebeurtenis en het negeren ervan door de cliënt niet zelf ook negeren.

Waarom dit verhaal me nu bezighoudt, heeft te maken met het feit – om in de taal van de metafoor te blijven – dat er in deze tijd nogal wat windvlagen ramen opengooien en bloempotten aan diggelen smijten, gevolgd door de neiging dat alles te negeren: klimaatontkenning, de suggestie dat er alternatieve waarheden zouden bestaan, het bagatelliseren van de wereldwijd toenemende rechtsextremisme en volkerenmoord… Therapeutische interacties maken deel uit van het politiek-maatschappelijk veld met z’n sfeer van ontkenning.  

Hoe kunnen we in onze therapeutische sessies omgaan met de maatschappelijke rampen die op ons afkomen? Heel oprecht, ik weet het niet; althans ik heb daar geen eensluidend antwoord op. Dat laatste is op zichzelf ook niet zo gek omdat we als gestalttherapeuten terecht helemaal niet geïnteresseerd zijn in eensluidende antwoorden. Je zou bijvoorbeeld kunnen zeggen dat het uiten van boosheid (als experiment) door de therapeut misschien of wellicht wel zeer adequaat was. Misschien was kwaadheid nu juist dat wat de cliënt vaak vermeed. Ik weet het niet.

Wat ik wel weet is dat het ontwikkelen en wakker houden van het veldgewaarzijn – dus van het besef dat verwoestende windvlagen deel uitmaken van het persoonlijke – belangrijk is in ons werk als therapeuten.

Gelukkig is een bijzonder effect van veldgewaarzijn dat dat gewaarzijn op zichzélf al de wisselwerking verandert. Hoe het veldgewaarzijn je relatie met je cliënt verandert, kun je alleen in het hier en nu zélf ervaren. Maar hoe dan ook: gewaarworden is veranderen.

We hebben in de EAGT een groep mensen die zich in het bijzonder bezighoudt met ‘openwaaiende ramen en kapotte bloempotten’- het Human Right and Social Responsibility Committee. Het zijn collega’s die expliciet bezig zijn met de interactie individu – maatschappij ook in therapeutische relaties. Zij vragen om ‘promoting awareness about the socio-political dimension of our work.’ En, hebben zíj antwoorden hoe daarmee om te gaan in onze therapeutische praktijk? Ik ken ze niet.

Ik hoorde dat het er op hun laatste conferentie nogal ruw toeging. Dat het heel pijnlijk was te ervaren dat men niet in staat was naar elkaar te luisteren. Pijnlijk ook dat men blijkbaar op dat moment geen veldgewaarzijn kon creëren. Het veldgewaarzijn dat het niet naar elkaar kunnen luisteren en elkaar afmaken juist een afspiegeling is van wat er wereldwijd aan de hand is.

Maar hoopgevend is wel dat zelfs als de deelnemers pas achteraf beseffen hoe het proces van hun conferentie deel uitmaakte van de huidige humanitaire rampen, dat dat besef hun omgaan ermee vanuit hun human responsibility zal veranderen.

Ernst Knijff